Fortyfikacja jest dziedziną archeologii zajmującą się badaniem, interpretacją i odtwarzaniem systemów obronnych oraz fortyfikacji, które zostały zbudowane w przeszłości w celu ochrony osad, miast, zamków czy innych strategicznych punktów. Fortyfikacje są świadectwem dawnych konfliktów, militarnych strategii oraz sposobów organizacji i budowy społeczeństw. Badania fortyfikacji pozwalają na zgłębianie historii obronności, analizę technik budowlanych oraz zrozumienie społeczno-kulturowego kontekstu, w którym powstały.
Fortyfikacje można podzielić na różne typy, w zależności od ich funkcji i formy. Najważniejsze z nich to:
- Mury obronne: Są to budowle wznoszone wokół miast, zamków lub osad w celu ich ochrony przed atakami. Mury obronne mogą mieć różne kształty i rozmiary, od prostej linii obronnej do złożonych systemów obronnych składających się z baszt, wież, bram i fos. Badania archeologiczne murów obronnych umożliwiają odtworzenie ich pierwotnego wyglądu, rekonstrukcję układu przestrzennego oraz analizę technik budowlanych.
- Twierdze: To duże i dobrze umocnione kompleksy obronne, które pełniły funkcję strategicznych punktów obronnych. Twierdze mogły mieć różne elementy takie jak forty, bastiony, reduty, fortyfikacje ziemne, fosy i inne elementy obronne. Badania archeologiczne twierdz pozwalają na poznanie ich struktury, rozmieszczenia obiektów wewnętrznych oraz sposobów organizacji i działania garnizonów wojskowych.
- Zamki: To fortyfikowane budowle mieszkalne, pełniące zarówno funkcje obronne, jak i rezydencjonalne. Zamki były siedzibami możnych rodów, rycerzy czy królów i stanowiły ważne elementy krajobrazu średniowiecznych i renesansowych miast i regionów. Badania archeologiczne zamków pozwalają na odkrywanie ich historii, architektury, układu wewnętrznego oraz życia codziennego wśród elit społecznych.
- Fortyfikacje terenowe: To rodzaj umocnień ziemnych, które wykorzystywane były w celu ochrony strategicznych obszarów lub kontrolowania szlaków komunikacyjnych. Mogą to być wały, rowy, groble, bastiony, umocnienia naturalne czy sztuczne przeszkody terenowe. Badania archeologiczne takich fortyfikacji dostarczają informacji o ich konstrukcji, funkcji oraz roli w lokalnym kontekście obronnym.
Fortyfikacje są nie tylko ważnym elementem dziedzictwa kulturowego, ale także stanowią cenne źródło informacji dla archeologów. Poprzez badania archeologiczne, analizę konstrukcji, znaleziska archeologiczne oraz interpretację danych historycznych, możemy lepiej zrozumieć strategie obronne, techniki budowlane, a także społeczno-kulturowe uwarunkowania związane z tworzeniem i użytkowaniem fortyfikacji. Ponadto, badania fortyfikacji umożliwiają odtwarzanie i rekonstrukcję dawnych systemów obronnych, co przyczynia się do wzbogacenia wiedzy o przeszłości i edukacji historycznej społeczeństwa.